Uit meerdere onderzoeken blijkt dat mensen met diabetes type II een veel grotere kans hebben op Alzheimer dan mensen zonder diabetes. In de uitzending van Labyrint Alzheimer: Diabetes type III stellen de Amerikaanse wetenschappers Suzanne de la Monte en Ewan McNay dat zij de oorzaak van dit verband hebben gevonden, namelijk een groeiende ongevoeligheid van de hersenen voor insuline. Maar volgens Geert Jan Biessels, neuroloog en onderzoeker aan het UMC Utrecht, is het nog veel te vroeg om conclusies te trekken: ‘Ik weet niet of dit proces het verhoogde risico op dementie bij mensen met diabetes verklaart.’

Insuline is een stof die ervoor zorgt dat organen glucose kunnen opnemen uit het bloed. Maar in de hersenen heeft de stof nog meer taken, zoals de neuronen helpen met het leggen van nieuwe verbindingen en het speelt een rol in de vorming van bloedvaten. Bij mensen met diabetes type II reageren de organen niet op de insuline, bijvoorbeeld doordat ze door te veel en te vaak eten overmatig zijn blootgesteld aan de stof. Het lijkt aannemelijk dat de hersenen op eenzelfde manier resistent kunnen worden tegen insuline, waardoor de stof zijn taken in de hersenen niet meer kan uitvoeren. Maar volgens Biessels is het onzeker of dit ook echt het verband tussen diabetes en Alzheimer verklaart: ‘We weten helemaal nog niet of insulineresistentie in het lichaam hand in hand gaat met resistentie in de hersenen.’

Alzheimer is een ziekte waarbij de hersenen degenereren, ze krimpen soms tot een derde van het normale gewicht, daardoor gaat de patiënt versneld dementeren. Insuline lijkt in dat proces een belangrijke rol te spelen. Mensen met Alzheimer hebben klontjes van zogenaamde bèta-amyloid eiwitten in hun hersenen. Die eiwitten kunnen samenklonteren omdat ze niet, of te langzaam worden afgebroken. Hetzelfde eiwit dat verantwoordelijk is voor het afbreken van bèta-amyloid moet ook insuline afbreken. Bij mensen met diabetes type II maakt de alvleesklier juist veel meer insuline aan, waardoor de insulineconcentratie in de hersenen veel hoger is. Het eiwit dat zorgt voor de afbraak van bèta-amyloid is daardoor te druk met de insuline, waardoor de bèta-amyloid de kans krijgt om samen te klonteren. Dat geeft een mogelijk verband tussen diabetes type II en Alzheimer.

Maar volgens Biessels verklaart dit verband tussen diabetes en Alzheimer niet alles: ‘Het is juist heel vaak zo dat mensen met Alzheimer ook andere vormen hebben van hersenschade, zoals vaatschade. Het totale ziektebeeld is een optelsom van allerlei processen.’ De vraag is dan ook: hoeveel schade heb je al? Als voorbeeld noemt Biessels nadelige effecten van alcoholgebruik, overgewicht of hoofdletsel door het sporten die al schade aan de hersenen geven en daarbij de ontwikkeling van Alzheimer versnellen.

Ook kleine bloedingen of infarcten kunnen zorgen voor verstoringen in het netwerk en daarmee bijdragen aan de degeneratie van de hersenen. Biessels: ‘Het is bekend dat diabetes subtiele schade kan veroorzaken aan bloedvaten. Daardoor hebben mensen met diabetes een grotere kans op hartinfarcten en last van de nieren.’ De kans is volgens Biessels dan ook groot dat dit een belangrijke oorzaak is voor de grotere kans op de ziekte van Alzheimer onder mensen met diabetes type II, en niet de insulinelink.

Alzheimer is een complexe ziekte, waarbij allerlei factoren een rol spelen. In het onderzoek van De la Monte worden een aantal van die factoren apart genomen, wat volgens Biessels slechts een deel van de oorzaak aantoont. Daarbij heeft De la Monte haar theorie alleen op dieren getest, omdat experimenteel onderzoek op mensen niet zomaar kan vanwege ethische redenen. Biessels: ‘Je kunt alleen achter het complete mechanisme komen als je mensen met Alzheimer twintig jaar volgt. Maar het probleem is dat je ze niet twintig jaar op een junkfooddieet kunt zetten om het verband tussen diabetes type II en Alzheimer aan te tonen.’ Wat wel kan is achteraf terugkijken en zoeken naar verbanden: deze patiënt heeft Alzheimer en heeft al heel zijn leven diabetes.

Ook al is de ziekte van Alzheimer nog lang niet helemaal begrepen, dit soort discussies helpt wetenschappers als De la Monte, McNay en Biessels het mysterie Alzheimer beetje bij beetje te ontrafelen. Biessels: ‘Dit zijn spannende tijden waarin de lijnen van onderzoek op dieren en klinische onderzoeken samenkomen, maar we moeten goed blijven praten om te zien wat er daadwerkelijk gebeurt.’

DOOR: GERTJAN HARDER

BRON:LABYRINT NPO